DOĞRU BOYUNCA HAREKET (DOĞRUSAL HAREKET)
Hareket
Seçilen durgun bir referans noktasına göre cismin zaman içerisinde yer değiştirmesine hareket denir.
Yörünge
Hareket eden cismin yer değiştirmesi esnasında izlediği yola denir. Dairesel, doğrusal, vb…
Konum
Cismin seçilen bir referans noktasına göre yönlü uzaklığıdır. Vektörel bir büyüklüktür, birimi metredir.
\(\overrightarrow X \) harfi ile gösterilir.
Hız
Hareketli bir cismin birim zamandaki yer değiştirmesine Hız denir. Vektörel bir büyüklüktür.
\(\overrightarrow v {\rm{ = }}\frac{{\Delta \overrightarrow v }}{{\Delta t}}{\rm{ = }}\frac{{{{\overrightarrow X }_s} – {{\overrightarrow X }_i}}}{{{{\rm{t}}_{\rm{s}}}{\rm{ – }}{{\rm{t}}_{\rm{i}}}}}\)
Ortalama Hız
Bir cismin doğrusal yörüngedeki toplam yer değiştirmesinin, toplam geçen süreye bölümüdür.
\({\overrightarrow V _{{\rm{ort}}}}{\rm{ = }}\frac{{\sum {\Delta \overrightarrow X } }}{{\sum {\Delta t} }}\)
Ani Hız
Hareketli cismin herhangi bir andaki hızına ani (anlık) hız denir. Konum-zaman grafiğinin herhangi bir andaki eğimi ani hızı verir.
İvme
Hareket eden cismin birim zamanda hızında meydana gelen değişikliğe ivme denir.
\(\overrightarrow a {\rm{ = }}\frac{{\Delta \overrightarrow X }}{{\Delta t}}{\rm{ = }}\frac{{{{\overrightarrow V }_s}{\rm{ – }}{{\overrightarrow V }_i}}}{{{t_s}{\rm{ – }}{t_i}}}\)
Ortalama İvme
Toplam hız değişiminin, toplam zamana bölümüdür.
\({\overrightarrow a _{{\rm{ort}}}}{\rm{ = }}\frac{{\sum {\Delta \overrightarrow V } }}{{\sum {\Delta t} }}\)
Ani İvme
Hareketli cismin herhangi bir andaki ivmesine denir.
Doğrusal Hareket Çeşitleri
A. Düzgün Doğrusal Hareket (Sabit Hızlı Hareket)
Bir doğru boyunca hareket eden cisim eşit zaman aralıklarında eşit yollar kat ediyor ise bu tip hareket Düzgün Doğrusal Hareket denir.
(v= Sabit ve a= 0’dır.)
Pozitif yönde Düzgün Doğrusal Hareket yapan bir cismin hareket grafikleri;
B. Düzgün Değişen Doğrusal Hareket
Bir doğru boyunca hareket eden cismin hızı eşit zaman aralıklarında eşit miktarlarda değişiyor ise bu tip harekete Düzgün Değişen Doğrusal Hareket denir. (v: Düzgün Değişen ve a: Sabit)
İki çeşittir;
a. Düzgün Hızlanan Doğrusal Hareket
Bir doğru boyunca hareket eden cismin hızı zaman bağlı olarak düzgün artıyorsa Düzgün Hızlanan Doğrusal Hareket yapıyordur.
Düzgün Hızlanan Doğrusal Hareket Denklemleri;
Hız Denklemi: \({{\rm{V}}_S} = {V_0} + a \cdot t\)
Yol Denklemi: \(X = {V_0} \cdot t + \frac{1}{2}a \cdot {t^2}\)
Zamansız Hız Denklemi: \(V_S^2 = V_0^2 + 2 \cdot a \cdot x\)
b. Düzgün Yavaşlayan Doğrusal Hareket
Bir doğru boyunca hareket eden cismin hızı zamana bağlı olarak düzgün azalıyorsa Düzgün Yavaşlayan Doğrusal Hareket yapıyordur.
Düzgün Yavaşlayan Doğrusal Hareket Denklemleri;
Hız Denklemi:\({{\rm{V}}_S} = {V_0} – a \cdot t\)
Yol Denklemi: \(X = {V_0} \cdot t – \frac{1}{2}a \cdot {t^2}\)
Zamansız Hız Denklemi: \(V_S^2 = V_0^2 – 2 \cdot a \cdot x\)
Grafikler ve Düzgün Doğrusal Hareket İle İlgili Özellikler
1. (x-t) grafiğinin eğimi, hareketlinin hızı hakkında bilgi verir.
2. (v-t) grafiğinin eğimi, hareketlinin ivmesi hakkında bilgi verir.
3. (a-t) grafiğinin alanı, hareketlinin hızındaki değişimi verir.
4. (v-t) grafiğinin alanı, hareketlinin yer değişimini verir.
5. (v-t) grafiğinde, grafik zaman ekseninin üstünde ise cisim (+) yönde, grafik zaman ekseninin altında ise cisim (-) yönde hareket ediyor demektir.
6. (v-t) grafiğinde, grafik zaman ekseninden uzaklaşıyor ise cisim hızlanıyor, grafik zaman eksenine yaklaşıyor ise cisim yavaşlıyor demektir.
7. (x-t) grafiğinde, grafik yukarı doğru ise (sayfa düzleminin alt kısmından üst kısmına doğru) cisim (+) yönde, grafik aşağı yönde çizilmiş ise cisim (-) yönde hareket ediyor demektir.
